D.Boorstin. The Image. Vintage Books. 1961.
Cando Neil Postman escribe en 1985 o seu libro sobre a televisión non dubida en chamalo Divertirse até morrer. Postman lembra dous vellos textos de ficción futurista, Mundo feliz de Huxley e 1984 de Orwel. No libro de Orwell, o grande irmán agochaba a verdade, impedía a información, prohibía os libros e controlaba á xente provocando sufrementos. No Mundo Feliz de Huxley, a xente adoraba a súa opresión e as tecnoloxías que anulaban a súa capacidade de pensar, os libros non serían prohibidos pois ninguén tería interese ningún en lelos e a información sería tan excesiva e tan chea, do que despois Volli chamaría "factoides", é dicir, sucedáneos de feitos, laretadas, etcétera, que a información relevante sería asolagada por un mar de irrelevancia. Os factoides para Sartori[2], son informacións irrelevantes que teñen que ser excitantes a calquera prezo e recorren para iso a dúas estratexias: a excentricidade e a agresividade. A visibilidade está garantida para as posicións extremas, as extravagancias, as esaxeracións, vestimentarias e para unha lingua que hai anos se apoñía a verduleiras e carreteiros. A inexistencia de calquera gromo de pensamento merecente de atención é a norma nos protagonistas destes factoides que agora teñen o seu lugar sobranceiro nas emisoras televisivas
Un cuarto de século despois parece obvio que agás algunhas ditaduras marxinais como a coreana ou a cubana, foi o agoiro de Huxley o que triunfou. Tamén ía polo camiño equivocado Ray Bradbury cando en Farenheit 451 agoirou un mundo no que os bombeiros queimaban os libros e a xente fuxía ás fragas afastadas para memorizar as obras universais da literatura. Agora calquera pode ler unha destas obras nas pantallas de Internet pero a nugalla lectora campa alí onde pousemos a ollada abafada como está polas armas de distracción masiva que agora son audiovisuais, (mesmo algunhas antigas como os deportes), e non deixan espazo ningún, ou case ningún, para a lectura silenciosa e demorada mesmo entre aqueles que sempre consideraron a lectura algo tan esencial como a comida. É como si un andazo de hiperactividade percorrera as casas e bibliotecas turrando de nós para que deixemos a lectura e nos acheguemos ao ordenador para ler o correo, ver as novas, ler ou escribir un blog, recibir ou envíar SMS, ou atender á televisión se somos da xeración anterior aínda non internautica pois as armas de distracción masiva teñen niveis axeitados para cada capa de poboación.
No ano 1975, alguén pouco coñecedor da vida dos filósofos, bautizou co nome de Síndrome de Dióxenes a xentes que vivían en casas ateigadas de lixo e cousas desbotadas que recollían polas rúas ou das que non se desprendían. Dende entón, de cando en vez, os xornais traen a nova de que os bombeiros tiveron que entrar na casa dun vello atinxido por este mal e baleirar a casa de todo o lixo que a enchía. Dióxenes foi todo o contrario dun ateigador e non deixa de seren unha inxustiza que leve o seu nome esa conduta. Nin sequera recorreu a unha cunca para beber cando viu como un neno bebía coas mans e non se pechaba na casa senón que vivía na rúa onde retaba coa súa vida enxoita á sociedade do seu tempo.
Hoxe hai unha nova variante desta síndrome de nome errado que é moi acaída co agoiro que Huxley facía en Mundo Feliz: a síndrome de Dióxenes audiovisual. Milleiros, se cadra millóns de xentes, andan hoxe pola vida coa cabeza ateigada de lixo audiovisual “recollido” nos “terminais” televisivos entre os que a cadea de Telecinco e a raíña indiscutible. Velaí atoparemos “periodistas” lerchas e pendangas esbardallando sobre as intimidades do famoseo; poderemos asistir ás 24 horas da vida dun fato de xentes pechadas nunha casa ou nunha illa, intercambiando conversas espidas de calquera gromo de intelixencia ou cultura, que berran, choran, e se queixan para que unha audiencia que gorenta do asexo complete o exhibicionismo dos alí pechados. Escoitaremos a xentes que venden as súas intimidades de modo obsceno, a “xornalistas” empoleirados que as interrogan sobre “ti dixeches que el ou ela dixo que..” como se fosen expertos en física cuántica enleados nun debate no que se xoga o porvir da humanidade e invocan ao amigo do pai do neto da muller de non sei quen, para alicerzar o resultados das súas investigacións sobre cornos, cartos, amantes, engadindo así un anaco máis á vida chairiña de non sei que outro ou outra. Ao cabo, algúns políticos, e non só políticos, descubriron cal era o seu verdadeiro lugar e acudiron sen vergoña aparente a estes programas na procura da súa audiencia que no seu caso se chama votos. Esquecen, ou mellor descoñecen, que hai certos programas nos que a única alternativa digna é non participar ou facelo só cando sexa posible a negociación de tempo, tema e participantes, e teñamos a certeza de que sabemos algo do que alí se vai tratar, do contrario, como di Pierre Bourdie, ao aceptar participar sen preocuparse por saber si se poderá dicir algunha cousa, ponse claramente de manifesto que non se está aí para dicir algo, senón por razóns completamente distintas, particularmente para deixarse ver e seren visto.
Alá polos anos sesenta, Daniel Boorstin no seu libro The Image xa dera recado de que os grandes homes, os great man, estaban desaparecendo substituidos polas celebrity que definía como, alguén que era famoso-a porque era famoso. Hoxe case medio século despois, o “famoseo” ateiga os medios onde son a brigada acorazada das armas de distracción masiva. Do outro inimigo do libro en papel, Internet, non é doado prescindir. O público do Telelixo non é, penso, moi lector. Moitos usuarios de Internet si. O libro en papel ten hoxe moitos inimigos. Nos Estados Unidos o ano pasado baixaron as ventas case un 10% e Amazon ven de informar que este ano vendeu máis e-book que libros en papel. Hai algo máis importante escribe Johann Hari[3]: o espazo mental que cómpre para a lectura está sendo luído por milleiros desas armas de distracción masiva que nos envolven, queirámolo ou non. Ler libros, engade Hoari, empeza a ser algo duro e hai críticos acostumados a vivir entre libros dende nenos que recoñecen que agora moitas veces non son quen de atopar o acougo preciso para ler, abafados pola “chamada” do ordenador que pide comprobar unha e outra vez o correo, ou Twitter, ou Facebook ou as novas. Ler co ordenador prendido nun recanto do cuarto é, di Hari, como ler nunha xuntanza onde todos os amigos e coñecidos están berrando. Para ler cómpre silencio e iso é algo que cada vez é máis dificil de atopar. Hari, propón unha dieta dixital que pensa que máis ou menos cedo, será algo moi espallado porque o libro de papel é hoxe máis necesario que onte pois é o único xeito de lectura verdadeira, solitaria e silenciosa, que permite chegar ao fondo das cousas e hai moita xente que non rexeita os “bocadillos” dixitais pero gorenta tamén da verdadeira “comida”, e dicir, dos libros en papel.
As posibilidades de que o lixo audiovisual esmoreza e moito menos que desapareza, son poucas e aquí non hai moitos voluntarios para se apuntar a unha dieta dixital. A censura, proposta ás veces, ten os seu perigos que sen dúbida nas mans de políticos aproveitados espallaríase máis alá do pretendido para calar voces discrepantes. Con sorte, pode que moitos destes usuarios do telelixo cheguen algún día a se comportar como Groucho Marx na réplica ao seu irmán Zeppo nunha obra de teatro
- Zeppo: Chegou o home do lixo...
- Groucho: Dille que hoxe non queremos.
Pois iso...
[1] Non sei quen é o inventor deste concepto. Hai unha película con ese nome pero non coñezo o argumento. Sexa quen for, é unha idea que da moito de sí.
[2] Giovanni Sartori. Homo Videns. Taurus.1998.
[3] O artigo de Johann Hari pódese ler nunha excelente páxina web de visita obrigada para todos os que lean inglés: http://www.aldaily.com/
armas de destrucción masiva: "Storytelling", de Christian Salmon.
ResponderEliminar