EPISTOLARIO VICENTE RISCO-LOSADA DIÉGUEZ

O Epistolario de Vicente Risco a Antón Losada Diéguez que edita (e agocha) a Deputación de Ourense con introdución e notas de Joaquin Ventura Ruíz, mostra un Risco ás veces desalentado, ás veces alporizado, que se desabafa con Losada a quen chama xefe en moitas das cartas aínda que xa con máis confianza, aponlle seren un preguiceiro e un lacazán por non escribir o que el só podía e debería escribir. As cartas que o editor ten que fixar polas citas do texto, xa que case todas elas non levan data, van de 1918 a 1929. Nese tempo, Risco publica a Teoría do Nazonalismo Galego, casa, ten fillos, e leva adiante, a revista NÓS motivo de moitas inquedanzas económicas e de traballo. Contaba alguén, do que xa non me lembro, que Risco chegou a dicir, que se tivese que volver publicar a revista NÓS, chamaríalle, Eu, pois era el, e case sempre só el, o que a compuña, a distribuía e a maquetaba sen que Otero Pedrayo, ou Cuevillas deran cheda. A imaxe do primeiro Otero Pedrayo que agroma neste epistolario ten o seu aquel. En 1919 Otero vai falar a Santander na Festa da Raza. Risco escribe:

Querido déraciné...eu non che digo nada. Que Murguía che perdoe...Olé et vive l´espagnolade.En 1921 hai novas queixas de Otero: il veu eiquí coma quen veu ó desterro porqu´il se non atopa mais qu´en Madrid anque a nós nonol-o diga, díceo a sua nai. Eiquí abúrrese e si algo fai nas nosas cousas é por se entreter, e un pouco coma dilettante..Noutra carta posterior segue a teima:
Nin Peña Novo nin Otero Pedrayo son galeguistas sobre todo iste derradeiro...il é da pandilla do canalla de Noriega..o seu galeguismo redúcese a protexer ao seu escravo noxento (Noriega) a quen nós tivemol-a debilidade d´editar un libro pra que logo ande falando mal de nós.Pode que non fosen moi descarreiradas as críticas de Risco. Aínda non escribira Otero Arredor de si (1930) onde o seu Adrián Solovio, alter ego de Otero, descubrirá Galicia ao través dunha viaxe iniciática.
Nunha data incerta, 1921?, e sen que estean claras as razóns, o alporizamento, a carraxe de Risco, acada o cumio dunha arroutada epistolar:
Estanos ben empregado por querermos salvar a un pobo de cabrós coma é o pobo galego, por querermos dotar de conciencia nazonal a un pobo que quere perder o caraute de pobo, a un pobo suicida que quer perecer como tal pobo, que quer ser gobernado por alleos, educado por alleos, caso úneco no mundo.. .e por moito que fagamos non conseguiremos impedilo suicidio de Galiza non poderemos deter este instinto fatal qu´a leva á morte e ó anegamento na noxenta y- asquerosa Hespaña...
Esta definición de Galicia como pobo que se quere suicidar apónselle sempre a Cuevillas, pero o artigo As Raíces Fondas de Galicia, onde Cuevillas di case o mesmo que Risco, ten no seu pe a data de 1953. Se non hai erro, haberá pois que cambiar a atribución primeira do texto e poñela baixo a autoría do Risco alporizado dos anos 20.
Un pouco máis adiante, na mesma carta, canso de seren prudentes e calar pra non ferir ou arredar a este ou aquil ou conquerir que fulano ou mengano se unan ao nacente galeguismo, Risco desbota esas tácticas que non trouxeron a ninguén ao grupo e propón outro método que cómpre ler, supoño, de xeito metafórico: Por qué non imos directamente á agresión?...Sen dúbida interesante este epistolario editado por Joaquin Ventura que a Deputación mantén case en segredo ateigando os andeis do baixo do seu pazo, que nos mostra o feitío humano dun Risco atinxido polos atafegos cotiás da vida política e cultural. Cun pouco de sorte, e despois de dúas ou tres peticións ben dirixidas, poden conseguilo na Deputación e con sorte, tamén nalgunha librería..
.

BORGES por Adolfo Bioy Casares. Destino. 2006. 1600 páxinas.

Borges escribiu unha vez coa súa acostumada ironía: "el paradójico Dr Rojas cuya Historia de la Literatura Argentina es más extensa que la literatura argentina…" Profetizaba o destino da súa propia obra. A bibliografía sobre Borges é hoxe inabarcable; a amplitude dos seus textos, aínda accesible. Bioy, que o coñeceu como ninguén, engade hoxe a esa Patagonia de críticas e comentarios, as 1600 páxinas dun Diario escrito paseniñamente durante corenta anos de amizade. Son páxinas achegadas que non eluden o Borges contraditorio, ás veces túzaro, namorado ou prexuizoso mais sempre brillante nos seus xuízos e opinións sobre xentes de ámbitos próximos ou afastados en tempo e espazo. Borges é quen de autocriticarse: "Una vez decidimos que tal autor es malo. Como no nos pasamos la vida releyendo, mantenemos el error. Muchas veces somos injustos ..." En certa ocasión escribiu que un poeta ao que o unía unha amizade razoable, era unha persoa servil. O seu fillo, sen anoxo e con tristura, díxolle que descoñecía que o seu pai fose servil. Borges imaxinábase entón de xeonllos diante desa xente dicíndolles que era un canalla, que admiraba a ese poeta, que era o seu amigo e que, "por la vanidad de escribir un parágrafo ingenioso, lo sacrificara". É unha situación que se reitera nas páxinas de Bioy. Así, segundo os tempos ou a ocasión, Camôes pode pasar de ser un dos peores poetas do mundo a ser unha gloria de Portugal; Joyce, un escritor verbal, parcialmente gabado nalgúns textos, eludido noutros, é tamén o autor de Dubliners, un libro de cuentos bobos; a poesía ou a prosa de Valery, (no es gran cosa; en su poema sobre el mar no corre el aire), serán necrolóxicamente loadas; con Valle-Inclán o rexeitamento nunca amoleceu e tampouco Lorca, (un andaluz profesional), se salva da súa ironía. De Neruda, (no hay versos que uno quisiera repetir, es cursi), moderará o seu xuízo poético pero non o moral, e seguirá insistindo en que era unha mala persoa como Rafael Alberti; Ortega, un bruto do que repudiaba o seu estilo; John Dos Passos, un escritor americano muy malo, Saint John Perse, lo peor de todo el mundo; Roberto Arlt, un iletrado capaz ás veces, como en El juguete rabioso, de lograr unha obra aceptable; A Baroja pode acompañalo nalgunhas páxinas pero de Unamuno pronto se despide. Estes xuízos recordan a Jünger polo que Borges sentía escasa simpatía, que escribiu: o estilista quere poñer "si" pero pon "non" porque acae mellor coa frase. Tamén a Eça de Queiroz ao que estimaba. En Os Maias escribe Eça:

(O portugués) nunca pode ser homem de ideias por causa da paixâo da forma; a sua manía é facer belas frases, verlhes o brilho, sentir-lhes a música. Se for necesario falsear a ideia, deixá-la incompleta, exagerá-la, para a frase ganar en beleza, o desgraçâo nâo hesita…Va-se pela água abaixo o pensamento mas salve-se a bela frase…[1]

É se cadra, esta vanidade polo enxeñoso o que explica frases como: "Yo soy racista... si no acaban con los negros les van a convertir el país en África" (por USA)…"nos parece un país de macacos" (Brasil)…En canto aos vascos, no conto El Congreso non exerce ningunha cautela:

Nunca Fermín Eguren me pudo ver. Ejercía diversas soberbias; la de ser oriental, la de ser criollo, la de atraer a todas las mujeres, la de haber elegido un sastre costoso, y nunca sabré por qué, la de su estirpe vasca, gente que al margen de la historia no ha hecho otra cosa que ordeñar vacas...Compréndese que non sexa Borges moi apreciado neses pagos.
É sabido que as súas preferencias literarias ían por outros camiños: Conrad, Kipling, Stevenson, o anglosaxón, o islandés, e os seus usos literarios por outros: a sinxeleza da súa prosa, a súa poesía sempre narrativa, a súa reticencia coa poesía verbal, Mallarmé, Góngora, (ás veces loado e outras condenado), Cansinos-Assens, ese xudeo andalúz do que unha vez máis e xa na vellez, recoñecerá que a súa obra escrita non tiña o valor que lle atribuía.
Sobre estes rexeitamentos e preferencias literarias ás veces insólitas, Bioy ofrece a súa explicación:
Asombrado ante certas preferencias de Borges a quien no gustaban mis últimos libros, ni los de Silvina, ni los de Peyrou… ¿Cómo no recurrí a la evidente corrección óptica?. La madre es quien lee. Primero no gustan los libros a la señora; después Borges no encuentra en ellos vivas pruebas de que su madre esté equivocada y por cierto adopta sus opiniones…

A cegueira de Borges parecía oscilar entre a videncia que a mitoloxía atribúe a esa condición e a doada extensión dese trazo a moitas das complexidades da vida. A metáfora é sinxela: Borges é cego para a política, para as relacións amorosas, para as ofensas non pretendidas, ... pode ser
Borges viviu nun mundo de libros, lidos nos seus anos novos, escoitados despois. Todo o libro de Bioy reitera unha e outra vez as mesmas situacións: "Viene a comer Borges... Traducimos, escribimos, leemos, hablamos de Heine, Shakespeare, Poe, Quevedo, Toulet...". É un Borges que ás veces quita a dentadura e a deixa na súa man mentres dorme, ou mexa con descoido o que fai que o finiquiteiro Bioy o leve a un baño de servizo. A súa memoria, gabada como prodixiosa, permitíalle recitar en inglés, alemán, francés, español ou anglosaxón sen apenas erros.
Non sei se haberá na literatura española, tampouco na mundial[2], un libro como este, onde un ouvinte minucioso exerceu de notario non menos minucioso para deixar testemuño dun home que viviu, polos libros, entre os libros e para os libros Que esta acta notarial teña os seus lados obscuros, non lle escapou a Jose Emilio Pacheco que no prólogo a Las Alusiones Perdidas[3] pregúntase sobre cal é a obra cumio da maledicencia en lingua española: as imaxinarias conversacións telefónicas, nunca escritas, de Monsiváis ou o tomo bomba de tempo que quizais sen querelo, deixou Adolfo Bioy Casares acerca do que Borges dicía na intimidade.
[1] Tamén Jorge Amado fai a súa autocrítica en Navigaçâo de Cabotagem: Escrevía horrores a propósito de tantos e tantos outros que depois vim a ler e admirar, de alguns me fiz amigo..[2] Talvez a voluminosa e non sempre amena biografía do Dr Jonhson escrita por James Boswell, recentemente reeditada, (Espasa 2007) ou as Conversacións con Goethe de Eckerman, compartan unha ambición semellante.[3] Monsiváis.C. As Alusións Perdidas. Anagrama. 2007.