A FRONTEIRA E AS GRANDES CHAIRAS AMERICANAS II

 1.-  O movemento cara ao Oeste, escribe D.T Courtwright en Violent Land, trouxo perdas catastróficas para os nativos e os animais. A medida que a fronteira avanzaba levaba con ela doenzas, guerras, asasinatos, caza excesiva e alcoholismo xeneralizado. Todas estas eivas estaban relacionadas dalgún xeito coa anormal demografía da fronteira. Hai unha estreita relación entre xente nova solteira e violencia e os Estados Unidos foron até despois da II Guerra Mundial o país coa taxa de mocidade máis alta do mundo ao que había que engadir influencias culturais que avivecían tamén a posibilidade de violencia. A maioría dos homes na fronteira era sureños que compartían unha cultura do honor que os facía moi sensibles a calquera aldraxe que era obrigado responder por medios violentos. Unha das causas de violencia nos homes acontece cando é ameazada unha das súas mais valiosas posesións: a súa sona de fortaleza e dureza. En moitas culturas do mundo o status económico, social, o benestar e a mesma vida, están vinculadas á reputación que un teña. Onde aínda non hai policía nin lei, a posesión ou o mantemento de recursos cando son escasos, depende de que a comunidade saiba que o individuo é quen de defendelos. Aí é onde podemos atopar este tipo de cultura que se coñece como cultura do honor.
O sur dos Estados Unidos tivo dende sempre sona de seren mais violento que o norte. A diferenza do Norte que foi colonizado por campesiños de Inglaterra, Holanda e Alemaña, o sur foi ocupado por gandeiros escoceses ou do Ulster que viñan dos bordes da Gran Bretaña. Unha colleita é moi difícil de roubar. O gando non. Os gandeiros teñen que estar dispostos a defender o seu gando sempre exposto a roubos que os deixarían sen ningún recurso. Ademais, no sur, a densidade do poboamento era moi baixa e cunha longa fronteira á que non chegaba o poder do estado e da lei. Os gandeiros tiñan que se valer por si mesmos para defender o seu gando e para iso cumpría que a reputación de ser quen de facelo, de defendelo, era vital. Para escorrentar os posibles ladróns e disuadilos de roubar as súas propiedades, tiñan que manter esa sona polo que non podían permitir calquera suposto aldraxe que noutras partes nen sequera sería considerado tal, xa que podería ser interpretado pola comunidade como unha sinal de febleza. Mais esta tese, que é a de Nisbett e Cohen, dous psicólogos que estudaron esta cultura, semella estar errada. Non é o pastoreo o responsable senón a ausencia de xustiza e orde institucional. O que acontecía no Sur era que as terras de gando eran as máis afastadas, case sempre montañosas, onde aínda non chegara a lei polo que cumpría defender por un mesmo a vida e as propiedades. Alí onde non hai orde e hai homes novos e solteiros, a posibilidade de violencia medra, velaí que, mesmo hoxe en día os Estados Unidos teñen zonas violentas como os guetos e hiperguetos das grandes cidades onde o feitío demográfico e o mesmo que na antiga fronteira e onde predomina a cultura do honor e a violencia. Courtwright escribe: ghettos are the raw frontiers of modern American life the primary areas in which the recurrent problem of violence...
 
2.-Foi o ferrocarril o que cambiou para sempre a vida nas Grandes Chairas, mais, construír camiños de ferro nesas chairas non era cousa doada. Todo o leste, o noroeste e o sur dos Estados Unidos tiñan xa nos anos 60-70 do século XIX unha ampla e mesta rede de vías ferroviarias mais todas eles remataban no borde leste das chairas. Até entón, as vías ían detrás das vilas. Primeiro, nacía unha vila. Despois viña o ferrocarril. Dese xeito as compañías tiñan dende o primeiro momento viaxeiros asegurados, postos para auga e madeira ou carbón e beneficios. Nas chairas non había vilas, non había xente, moi pouca auga e ningunha madeira. Cumpría atravesar 2.000 quilómetros baleiros sen posibilidade de beneficios nin de suministros. Foron precisas moitas subvencións estatais, federais e privadas, para que  puidese comezar o tendidos das liñas que deberían unir a costa do pacifico coa do atlántico e aínda así, as empresas quebraron e provocaron o pánico de 1873, antecesor da gran depresión dos anos vinte do século seguinte. Para arranxar a situación o goberno concedeulle terras ás compañías todo ao longo do percorrido polas chairas. Unha franxa a carón da vía era para o ferrocarril. Outra franxa doutro lado da vía era terras federais para colonos libres. Para facelas as terras rendibles, cumprían colonos que as traballaran e produciran, e algo que se puidera exportar polo ferrocarril. As compañias fixeron unha campaña publicitaria local e polo mundo adiante que foi procurar xente para estas terras alí onde as houbera, alemás de xeito preferente, pois tiñan sona acreditada de seren bos granxeiros.

    A Homestead Act de 1862 permitía que calquera terra de dominio público non reclamada podería ser ocupada nunha extensión de 160 acres por calquera que se comprometera a traballala que pasaría a ser da súa propiedade aos cinco anos. Ese era o contexto no que Spencer Tracy fala no filme. Os gandeiros non tiñan dereito de propiedade sobre as terras de pasto e ademais, mantiñan máis gando do que os pastos permitían polo que a herba estaba desaparecendo das chairas no tempo no que comezaron a chegar os granxeiros. A matanza dos búfalos que case chegou a exterminalos, provocou ademais un cambio ecolóxico que tardaría anos en se manifestar. A bosta dos 60 millóns de búfalos que percorrían as grandes chairas, era un excelente abono para que medrase a herba e foi tamén o combustible que empregaban os primeiros colonos. Os búfalos mortos eran ademais unha fonte de minerais e nutrientes que pasaban á terra. Co gando doméstico non era así pois non morrían nas chairas senón que se levaban no ferrocarril moi lonxe, ata as cidades do leste. Dese xeito millóns de vacas deixaron de aportar minerais á terra e o ciclo natural das chairas quedou desfeito. 

Abeirados pola Homestead Act viñeron milleiros de campesiños dispostos a traballar a terra mais para iso era preciso algo que tardou un tempo en chegar. Os que viñeron decatáronse axiña que os 160 acres que concedía a lei, non chegaban para sobrevivir. Nunha terra na que os indios e os búfalos percorrían ducias de millas para atopar comida, un pequeno cadrado de terra non abondaba. Era como si, escrebe Ian Frazier, un pescador tivera que sobrevivir cunha milla cadrada de océano. As compañías de ferrocarril espallaron entón dúas teorías: a chuvia segue ao arado e a lentura do chan pódese manter se os sucos son fondos. Ningunha delas era certa polo que milleiros de granxeiros tiveron que abandonar as terras e as granxas pouco tempo despois da súa chegada mentres que outros poucos compraban máis terra para se quedar. Ademais, aquí tampouco chegaba cunha machada para cortar unhas árbores que non había i erguer case de socato unha choupana de troncos seguindo a técnica que trouxeran os primeiros emigrantes de Finlandia. Moitos dos colonos que chegaron tiveron que vivir en casas feitas de turba xa que non había árbores nas grandes chairas das que tirar a madeira precisa para facelas como se facía nas terras boscosas do leste xa ocupadas. As casas cos teitos e muros de turba collían moita lentura cando chovía. Eran moi frías no inverno e moi quentes no verán polo que, os que podían, mercaban madeira para facer as xanelas e as portas ou mesmo a casa enteira aínda que, non era doado atopala a pesar do seu elevado custo. Tampouco estaban os novos colonos afeitos a traballar terras tan enxoitas polo que moitos deles tiveron que marchar por onde viñeran o que foi aproveitado por algúns gandeiros para comprar terras a prezos moi baratos. Entres os que chegaron estaban os alemás de Ucraína. As grandes chairas americanas teñen parentesco achegado coas estepas rusas, kazajas e ucranianas. Un clima e unha xeografía semellante en moitos dos seus territorios, uns mesmos cultivos e plantas, unhas xentes moi achegadas e uns avatares ecolóxicos tamén moi semellantes.

3.-    En 1778 a emperatriz rusa, Catalina a Grande, que era de orixe xermánica, para ocupar as terras do sur de Rusia que conseguira na guerra cos turcos, ofreceu aos menonitas que vivían daquela en Prusia, que se asentaran nas terras conquistadas. Concedeulle a cada familia 175 acres de terra, non pagar impostos, non facer o servizo militar, tolerancia relixiosa e diñeiro ata a primeira colleita. Milleiros de menonitas ocuparon as estepas e fixeron delas unha terra agrícola farturenta. En 1870, 45.000 destes menonitas vivían sen pouquidade no que hoxe é Ucraína pero as cousas cambiaron cando o zar Alexandro II obrigounos a se rusificar e a facer o servizo militar. Ademais de menonitas, había nesas terras, colonos católicos tamén emigrados dende Prusia e de Alsacia-Lorena que daquela pasara a mans alemás despois da guerra franco-prusiana. Todos eles eran de fala alemá. Os menonitas estaban preocupados co servizo militar; os católicos coa perda das súas escolas xermanas. Os donos das compañías do ferrocarril que nese tempo xa completaran a unión este-oeste ou estaban a piques de facelo, precisaban explotar a terra concedida polo estado e traer xente que fixera rendible o longo camiño polas chairas despoboadas. Os delegados das compañías do camiño de ferro, foron ás estepas de Ucraína na procura destes agora proecupados campesiños menonitas alemáns  que tiñan sona de seren os mellores agricultores do mundo para que viñeran traballar nas grandes chairas e facer rendibles eses longos percorridos ata entón baleiros. Moitos, milleiros deles, aceptaron a proposta aínda que non conseguiron que o  Presidente Grant os liberara do servizo militar. Os menonitas de Ucraína trouxereon con eles especies de trigo das estepas, axeitadas ás terras enxoitas das chairas. Os menonitas, di Ian Frazier, sabían o que plantar pero tiveron que se enfrontar a outros problemas.

Un deses problemas era a gandería extensiva, o ranching. Nunha terra chea de gando pastando ceibo non había posibilidade ningunha de cultivar e colleitar a terra nin de repartir a pouca auga dispoñible. Os gandeiros, precisaban pouca auga todos os días; os granxeiros, grandes cantidades poucas veces, e nas chairas non había ríos caudalosos dos que tirar auga para todos. Ademais, o gando ceibo estragaba as colleitas dos granxeiros velaí que comezase un novo ciclo de leas entre gandeiros e granxeiros e unha vez máis, o western contou a historia. Cumpría pechar as terras dun xeito ou doutro. Os granxeiros esixían que fosen os gandeiros os que pecharan as súas e deixar as agrícolas sen pechar. Os gandeiros pensaban xustamente o contrario. O problema era que nunha terra sen madeira o peche era moi caro, de feito supoñería a ruína dos gandeiros ou dos granxeiros. Pasaron uns cantos anos antes de que se inventase o remedio: o barbed wire, o arame de espiño. Sen a revolución industrial, escribe Precott Webb, o arame non existiría; sen as grandes chairas nunca chegaría a ser tan popular. O problema da auga puido se arranxar con outro aparello: o muíño de vento. Estes dous inventos, o arame e o muíño, cambiaron as chairas. O primeiro permitiu defender as colleitas das reses ceibas; o segundo, ter auga onde esta non abondaba. Os gandeiros, que xa daquela se decataran que non era preciso traer o gando dende o sur de Texas, xa que podía criarse nas mesmas chairas, tiveron que facer algúns arranxos para manter o seu gando agora en perigo pola chegada dos colonos que ocupaban legalmente as terras que ata entón eran pastos “libres”. Compraron todas as terras que puideron e pecharon tamén as súas propiedades co arame de espiño pero o vello sistema de pastos libres e grandes beneficios, o Cattle Kingdom, rematou para sempre.

Aínda cumpría un terceiro invento para que as chairas fosen habitables: o revólver, o colt. Os indios seguían aí e non estaban dispostos a perder a súa terra de sempre. Ata entón, os brancos empregaban o rifle que era axeitado para as terras de bosques pero non para chairas nas que todos ían de a cabalo. No minuto que un branco armado cun rifle precisaba para recargar a súa arma, que daquela non era de repetición, un indio de a cabalo podía disparar vinte frechas. O rifle non servía para a loita de a cabalo razón pola que mentres os rangers texanos no comezaron a empregar os colts, eran sempre derrotados polos indios. Despois do colt, perderon sempre.

Tres produtos industriais, o arame de espiño, o muíño de vento, e o revólver, permitiron ocupar as grandes chairas mais foi o ferrocarril o que mudou de xeito definitivo a maneira de vivir nas chairas, cousa de certo, nada doada.

4.- Nas alturas dos ceos das grandes chairas loitan entre si tres ventos procedentes de tres imperios climáticos. Os ventos enxoitos e mornos, veñen das Montañas Rochosas; os sieiros, os ventos xeados e secos, baixan dende o norte ártico; os ventos quentes, soben dende o sur, dende o Golfo de México. Onde e cando se atopen, vai determinar o tempo nas chairas. Ademais cómpre engadir a corrente “en chorro” (jet stream) que emigra segundo a estación, do norte para o sur, e que é un factor fundamental para que se produzan tornados O encontro dos ventos xeados do norte cos quentes e húmidos do sur pode provocar unha enxurrada que nun só día deixará no chan a terceira parte da auga do ano.

Abaixo, a rentes da terra, os ventos sopran case sen pousos do suroeste a unha media de 15 millas por hora facendo destas terras un espazo moi axeitado para os modernos muíños eléctricos eólicos que dende hai anos ateigan todos os espazos aproveitables das chairas. As árbores non medran nas chairas porque precisan dunha humidade que nestas terras só se atopa nas ribeiras dos ríos. Alí procuran abeiro lamigueiros e salgueiros pero fóra desas ribeiras, non medran.

    As secas nas grandes chairas eran habituais e moitas veces duraban anos o que na compaña dunha explotación desaxeitada levou ao Dust Bowl, a grande poeira dos anos 30 do pasado século cando millóns de acres de terra esvaeceron nunha poeira que chegou ás cidades do leste provocando a fuxida de milleiros de campesiños, os “okies”, na procura de traballo e mantenza cara ás terras de California naqueles vellos automóbiles ateigados coas pertenzas máis necesarias que John Ford inmortalizou ao filmar a novela de John Steimbeck que, en español, se chamou, Las uvas de la ira. A Grande Poeira atinxiu as grandes chairas do sur, esa vast austerity como a chamaba Donald Worster. Hoxe ninguén ou moi poucos queren vivir nelas: moito vento, poeiras, secas, arame de espiño, incerteza, traballo duro... Pero aínda despois dos abusos seguen sendo un tesouro agrícola non só para os Estados Unidos senón para o mundo.

Que a chuvia ía e viña dun xeito vertolán e había anos de chuvias fartas seguidas de varios anos de seca, era algo sabido que todos quixeron esquecer aínda que xa tiñan algunha experiencia e tomaran algunhas medidas. Unha das grandes secas que durou anos, fixo que se cambiara o sistema de cultivos. O dry farming, sementaba variedades de trigo ruso e turco e deixaba en barbeito as terras de xeito rotativo, araba fondo e cubría con herba os sucos. Foron os campesiños alemás que as compañías de ferrocarrís trouxeron de Ucraína os que aportaron estas novas variedades. Eles e os Amish, eran quen de facer producir estas terras enxoitas. Mais o medre dos prezos do trigo, co gallo da Gran Guerra, espertou a cobiza dos capitalistas agrarios que mercaron terras en Oklahoma e Kansas que traballaron con grandes parques de maquinaria: ceifeiras-debulhadoras como din os portugueses, tractores, camións e arados de moitas rodas. Terras amplas de miles de hectáreas puxéronse a producir sen respecto ningún pola natureza desa terra enxoita que cada vinte anos entraba nun circulo infernal de secura que duraba anos. Cando chegou nos primeiros anos trinta do pasado século unha nova seca, a terra converteuse nunha poeira que levantaba o vento e ese vento, o vento das chairas, non tiña pouso. Houbo poeiras negras de nove quilómetros de altitude que avanzaban silandeiras sobre casas e cidades asolagando baixo a area todo o que atopaban no camiño. En 1935, un senador que estaba en Washington intentando que se aprobasen as axudas para esta desfeita, puido abrir as xanelas e dicirlle aos senadores presentes que ollaban a poeira negra que enchía o ceo da capital: senadores, aí vai Oklahoma...

Para Worster, a coincidencia da Grande Poeira coa Gran Depresión non foi un azar. Son as dúas facianas dunha mesma cultura, ecolóxica unha, económica outra, que Wortster non tivo problema ningún en chamala co seu nome lexítimo: capitalismo. A natureza, para esta cultura americana, ten que se ver como capital. Árbores, ríos, minerais, augas e chan, son mercancías que cómpre explotar e levar ao mercado o que esixe que sexan desprovistos de mitoloxía e de santidade. Cultivos e gando non eran para estes novos capitalistas agrarios maneiras de vivir, senón modos de facer diñeiro. Nos anos 20, as chairas foron aradas fondamente por medios mecánicos tirando o manto de herba que as cubría dende había milenios. Despois dalgunhas colleitas milagrosas chegou a grande poeira dos anos trinta.