Borges escribiu unha vez coa súa acostumada ironía: "el paradójico Dr Rojas cuya Historia de la Literatura Argentina es más extensa que la literatura argentina…" Profetizaba o destino da súa propia obra. A bibliografía sobre Borges é hoxe inabarcable; a amplitude dos seus textos, aínda accesible. Bioy, que o coñeceu como ninguén, engade hoxe a esa Patagonia de críticas e comentarios, as 1600 páxinas dun Diario escrito paseniñamente durante corenta anos de amizade. Son páxinas achegadas que non eluden o Borges contraditorio, ás veces túzaro, namorado ou prexuizoso mais sempre brillante nos seus xuízos e opinións sobre xentes de ámbitos próximos ou afastados en tempo e espazo. Borges é quen de autocriticarse: "Una vez decidimos que tal autor es malo. Como no nos pasamos la vida releyendo, mantenemos el error. Muchas veces somos injustos ..." En certa ocasión escribiu que un poeta ao que o unía unha amizade razoable, era unha persoa servil. O seu fillo, sen anoxo e con tristura, díxolle que descoñecía que o seu pai fose servil. Borges imaxinábase entón de xeonllos diante desa xente dicíndolles que era un canalla, que admiraba a ese poeta, que era o seu amigo e que, "por la vanidad de escribir un parágrafo ingenioso, lo sacrificara". É unha situación que se reitera nas páxinas de Bioy. Así, segundo os tempos ou a ocasión, Camôes pode pasar de ser un dos peores poetas do mundo a ser unha gloria de Portugal; Joyce, un escritor verbal, parcialmente gabado nalgúns textos, eludido noutros, é tamén o autor de Dubliners, un libro de cuentos bobos; a poesía ou a prosa de Valery, (no es gran cosa; en su poema sobre el mar no corre el aire), serán necrolóxicamente loadas; con Valle-Inclán o rexeitamento nunca amoleceu e tampouco Lorca, (un andaluz profesional), se salva da súa ironía. De Neruda, (no hay versos que uno quisiera repetir, es cursi), moderará o seu xuízo poético pero non o moral, e seguirá insistindo en que era unha mala persoa como Rafael Alberti; Ortega, un bruto do que repudiaba o seu estilo; John Dos Passos, un escritor americano muy malo, Saint John Perse, lo peor de todo el mundo; Roberto Arlt, un iletrado capaz ás veces, como en El juguete rabioso, de lograr unha obra aceptable; A Baroja pode acompañalo nalgunhas páxinas pero de Unamuno pronto se despide. Estes xuízos recordan a Jünger polo que Borges sentía escasa simpatía, que escribiu: o estilista quere poñer "si" pero pon "non" porque acae mellor coa frase. Tamén a Eça de Queiroz ao que estimaba. En Os Maias escribe Eça:
(O portugués) nunca pode ser homem de ideias por causa da paixâo da forma; a sua manía é facer belas frases, verlhes o brilho, sentir-lhes a música. Se for necesario falsear a ideia, deixá-la incompleta, exagerá-la, para a frase ganar en beleza, o desgraçâo nâo hesita…Va-se pela água abaixo o pensamento mas salve-se a bela frase…[1]
É se cadra, esta vanidade polo enxeñoso o que explica frases como: "Yo soy racista... si no acaban con los negros les van a convertir el país en África" (por USA)…"nos parece un país de macacos" (Brasil)…En canto aos vascos, no conto El Congreso non exerce ningunha cautela:
Nunca Fermín Eguren me pudo ver. Ejercía diversas soberbias; la de ser oriental, la de ser criollo, la de atraer a todas las mujeres, la de haber elegido un sastre costoso, y nunca sabré por qué, la de su estirpe vasca, gente que al margen de la historia no ha hecho otra cosa que ordeñar vacas...Compréndese que non sexa Borges moi apreciado neses pagos.
É sabido que as súas preferencias literarias ían por outros camiños: Conrad, Kipling, Stevenson, o anglosaxón, o islandés, e os seus usos literarios por outros: a sinxeleza da súa prosa, a súa poesía sempre narrativa, a súa reticencia coa poesía verbal, Mallarmé, Góngora, (ás veces loado e outras condenado), Cansinos-Assens, ese xudeo andalúz do que unha vez máis e xa na vellez, recoñecerá que a súa obra escrita non tiña o valor que lle atribuía.
Sobre estes rexeitamentos e preferencias literarias ás veces insólitas, Bioy ofrece a súa explicación:
Asombrado ante certas preferencias de Borges a quien no gustaban mis últimos libros, ni los de Silvina, ni los de Peyrou… ¿Cómo no recurrí a la evidente corrección óptica?. La madre es quien lee. Primero no gustan los libros a la señora; después Borges no encuentra en ellos vivas pruebas de que su madre esté equivocada y por cierto adopta sus opiniones…
A cegueira de Borges parecía oscilar entre a videncia que a mitoloxía atribúe a esa condición e a doada extensión dese trazo a moitas das complexidades da vida. A metáfora é sinxela: Borges é cego para a política, para as relacións amorosas, para as ofensas non pretendidas, ... pode ser
Borges viviu nun mundo de libros, lidos nos seus anos novos, escoitados despois. Todo o libro de Bioy reitera unha e outra vez as mesmas situacións: "Viene a comer Borges... Traducimos, escribimos, leemos, hablamos de Heine, Shakespeare, Poe, Quevedo, Toulet...". É un Borges que ás veces quita a dentadura e a deixa na súa man mentres dorme, ou mexa con descoido o que fai que o finiquiteiro Bioy o leve a un baño de servizo. A súa memoria, gabada como prodixiosa, permitíalle recitar en inglés, alemán, francés, español ou anglosaxón sen apenas erros.
Non sei se haberá na literatura española, tampouco na mundial[2], un libro como este, onde un ouvinte minucioso exerceu de notario non menos minucioso para deixar testemuño dun home que viviu, polos libros, entre os libros e para os libros Que esta acta notarial teña os seus lados obscuros, non lle escapou a Jose Emilio Pacheco que no prólogo a Las Alusiones Perdidas[3] pregúntase sobre cal é a obra cumio da maledicencia en lingua española: as imaxinarias conversacións telefónicas, nunca escritas, de Monsiváis ou o tomo bomba de tempo que quizais sen querelo, deixou Adolfo Bioy Casares acerca do que Borges dicía na intimidade.
[1] Tamén Jorge Amado fai a súa autocrítica en Navigaçâo de Cabotagem: Escrevía horrores a propósito de tantos e tantos outros que depois vim a ler e admirar, de alguns me fiz amigo..[2] Talvez a voluminosa e non sempre amena biografía do Dr Jonhson escrita por James Boswell, recentemente reeditada, (Espasa 2007) ou as Conversacións con Goethe de Eckerman, compartan unha ambición semellante.[3] Monsiváis.C. As Alusións Perdidas. Anagrama. 2007.
(O portugués) nunca pode ser homem de ideias por causa da paixâo da forma; a sua manía é facer belas frases, verlhes o brilho, sentir-lhes a música. Se for necesario falsear a ideia, deixá-la incompleta, exagerá-la, para a frase ganar en beleza, o desgraçâo nâo hesita…Va-se pela água abaixo o pensamento mas salve-se a bela frase…[1]
É se cadra, esta vanidade polo enxeñoso o que explica frases como: "Yo soy racista... si no acaban con los negros les van a convertir el país en África" (por USA)…"nos parece un país de macacos" (Brasil)…En canto aos vascos, no conto El Congreso non exerce ningunha cautela:
Nunca Fermín Eguren me pudo ver. Ejercía diversas soberbias; la de ser oriental, la de ser criollo, la de atraer a todas las mujeres, la de haber elegido un sastre costoso, y nunca sabré por qué, la de su estirpe vasca, gente que al margen de la historia no ha hecho otra cosa que ordeñar vacas...Compréndese que non sexa Borges moi apreciado neses pagos.
É sabido que as súas preferencias literarias ían por outros camiños: Conrad, Kipling, Stevenson, o anglosaxón, o islandés, e os seus usos literarios por outros: a sinxeleza da súa prosa, a súa poesía sempre narrativa, a súa reticencia coa poesía verbal, Mallarmé, Góngora, (ás veces loado e outras condenado), Cansinos-Assens, ese xudeo andalúz do que unha vez máis e xa na vellez, recoñecerá que a súa obra escrita non tiña o valor que lle atribuía.
Sobre estes rexeitamentos e preferencias literarias ás veces insólitas, Bioy ofrece a súa explicación:
Asombrado ante certas preferencias de Borges a quien no gustaban mis últimos libros, ni los de Silvina, ni los de Peyrou… ¿Cómo no recurrí a la evidente corrección óptica?. La madre es quien lee. Primero no gustan los libros a la señora; después Borges no encuentra en ellos vivas pruebas de que su madre esté equivocada y por cierto adopta sus opiniones…
A cegueira de Borges parecía oscilar entre a videncia que a mitoloxía atribúe a esa condición e a doada extensión dese trazo a moitas das complexidades da vida. A metáfora é sinxela: Borges é cego para a política, para as relacións amorosas, para as ofensas non pretendidas, ... pode ser
Borges viviu nun mundo de libros, lidos nos seus anos novos, escoitados despois. Todo o libro de Bioy reitera unha e outra vez as mesmas situacións: "Viene a comer Borges... Traducimos, escribimos, leemos, hablamos de Heine, Shakespeare, Poe, Quevedo, Toulet...". É un Borges que ás veces quita a dentadura e a deixa na súa man mentres dorme, ou mexa con descoido o que fai que o finiquiteiro Bioy o leve a un baño de servizo. A súa memoria, gabada como prodixiosa, permitíalle recitar en inglés, alemán, francés, español ou anglosaxón sen apenas erros.
Non sei se haberá na literatura española, tampouco na mundial[2], un libro como este, onde un ouvinte minucioso exerceu de notario non menos minucioso para deixar testemuño dun home que viviu, polos libros, entre os libros e para os libros Que esta acta notarial teña os seus lados obscuros, non lle escapou a Jose Emilio Pacheco que no prólogo a Las Alusiones Perdidas[3] pregúntase sobre cal é a obra cumio da maledicencia en lingua española: as imaxinarias conversacións telefónicas, nunca escritas, de Monsiváis ou o tomo bomba de tempo que quizais sen querelo, deixou Adolfo Bioy Casares acerca do que Borges dicía na intimidade.
[1] Tamén Jorge Amado fai a súa autocrítica en Navigaçâo de Cabotagem: Escrevía horrores a propósito de tantos e tantos outros que depois vim a ler e admirar, de alguns me fiz amigo..[2] Talvez a voluminosa e non sempre amena biografía do Dr Jonhson escrita por James Boswell, recentemente reeditada, (Espasa 2007) ou as Conversacións con Goethe de Eckerman, compartan unha ambición semellante.[3] Monsiváis.C. As Alusións Perdidas. Anagrama. 2007.
No hay comentarios:
Publicar un comentario