No ano 1969, Luria, un psicólogo xudeu ruso, da o prelo o estudio dun caso clínico: Pequeno libro dunha grande memoria. A mente dun mnenonista. S, o mnemonista (Solomon Shereshevsky 1886-1958), traballaba nos anos 20 do século pasado como periodista. Pola mañá, cando o redactor xefe repartía o traballo, que ás veces incluía enderezos, nomes, ou cousas que preguntar e investigar nunha lista longa, S non tomaba notas. O redactor xefe pensaba que aquel periodista era un nugallán desleixado polo que o chamou para lle rifar. O abraio do xefe cando S enumerou a riola de nomes, enderezos e encargos sen unha falta foi tal, que pensou con razón, que alí había unha memoria que cumpría
estudar e mandouno ao laboratorio de Luria. Durante trinta anos Luria estudou a memoria deste home co mesmo abraio que espertara a curiosidade do xefe da redacción. S podía repetir calquera lista de palabras ou números por longa que fose sen un fallo, e o mais abraiante: podía repetir calquera desas listas cinco, dez ou vinte anos despois coa mesma exactitude. A memoria de S non tiña límites, non só polo súa amplitude, senón no tempo. Luria descubriu moi cedo que era un sinestésico, e dicir, que cada imaxe ou número levaba asociadas sensacións auditivas, táctiles ou visuais. S cando se lle pedía que recordara algo, evocaba unha imaxe na mente e a lía. Por iso podía repetir unha entrambilicada táboa de números e letras de arriba abaixo, de esquerda a dereita ou de través. Se a palabra non a entendera ben, vía como unha nube ou unhas formas esfiañadas se formaban na imaxe evocada e medraban cubrindo un amplo anaco da mesma. Mais as imaxes evocadas non viñan soas. Unha voz, para S, podía ser amarela e salgada; unha sebe, evocar unha música, mais unha música podía arrecender como flores. S lembraba o traxe que levaba Luria, os seus modos de moverse, as preguntas, a meteoroloxía, o mobiliario do despacho de cada un dos días nos que estivera facendo algunha proba. S tiña un problema: esquecer, e ese problema foi a máis cando comezou a traballar como menemonista profesional. S intentou un recurso para esquecer que pode de primeiras semellar insólito: anotar nun caderno o que tiña que esquecer. Pensaba que si gardaba así os recordos non precisaría gardalos no maxín. O método non tivo éxito e a vida de S comezou a se encher de imaxes que inzaban sen pouso e se mesturaban coa realidade sen que moitas veces fose quen de sabelas arredar. Nos derradeiros anos da súa vida, S, xa non era quen de diferenciar ben a realidade da imaxinación e non se pode dicir que tirara moito proveito do seu don.
estudar e mandouno ao laboratorio de Luria. Durante trinta anos Luria estudou a memoria deste home co mesmo abraio que espertara a curiosidade do xefe da redacción. S podía repetir calquera lista de palabras ou números por longa que fose sen un fallo, e o mais abraiante: podía repetir calquera desas listas cinco, dez ou vinte anos despois coa mesma exactitude. A memoria de S non tiña límites, non só polo súa amplitude, senón no tempo. Luria descubriu moi cedo que era un sinestésico, e dicir, que cada imaxe ou número levaba asociadas sensacións auditivas, táctiles ou visuais. S cando se lle pedía que recordara algo, evocaba unha imaxe na mente e a lía. Por iso podía repetir unha entrambilicada táboa de números e letras de arriba abaixo, de esquerda a dereita ou de través. Se a palabra non a entendera ben, vía como unha nube ou unhas formas esfiañadas se formaban na imaxe evocada e medraban cubrindo un amplo anaco da mesma. Mais as imaxes evocadas non viñan soas. Unha voz, para S, podía ser amarela e salgada; unha sebe, evocar unha música, mais unha música podía arrecender como flores. S lembraba o traxe que levaba Luria, os seus modos de moverse, as preguntas, a meteoroloxía, o mobiliario do despacho de cada un dos días nos que estivera facendo algunha proba. S tiña un problema: esquecer, e ese problema foi a máis cando comezou a traballar como menemonista profesional. S intentou un recurso para esquecer que pode de primeiras semellar insólito: anotar nun caderno o que tiña que esquecer. Pensaba que si gardaba así os recordos non precisaría gardalos no maxín. O método non tivo éxito e a vida de S comezou a se encher de imaxes que inzaban sen pouso e se mesturaban coa realidade sen que moitas veces fose quen de sabelas arredar. Nos derradeiros anos da súa vida, S, xa non era quen de diferenciar ben a realidade da imaxinación e non se pode dicir que tirara moito proveito do seu don.
Luria non cita no seu libro a Borges. Non sei se daquela Borges estaba publicado na URSS. O caso é que non o cita. Moitos anos antes, Borges sen saber de Luria nin de S, publicara en 1944 Funes el memorioso. Borges dicía nunha conversa cun periodista: En mis cuentos yo presento cosas que parecen regalos, que parecen dones, y después se descubre qu
e son terribles. Todos quixeran ser inmortais, mais como no conto de Borges, El Inmortal, alguén que non pode morrer, cae nun pozo nunha rexión afastada: no podía lastimarse ni morir pero lo abrasaba la sed; antes de que le arrojaran una cuerda pasaron setenta años. Unha inmortalidade inesperada sen dúbida, un don, un suposto don, convertido en anos de sofremento nos que a morte sería pedida e benvida. Outro “don”, a memoria imborrable de Funes. Funes, como S, recordaba todo. Non un día calquera senón as formas das nubes austrais do amencer do trinta de abril de 1882, os rechouchíos dun paxaro nun serán, en tempo e lugar determinado, as liñas do ronsel que deixou un remo un día preciso dun verán non menos preciso.... O que abraia, é que Borges fai tamén de Funes un sinestésico: esos recuerdos no eran simples ; cada imagen visual estaba ligada a sensaciones musculares, térmicas etc... O conto de Borges ten mérito engadido pois describe unha forma de sinestesia, a audiomotora que é moi rara. A Funes, recordar un día leváballe un día e como S, tampouco podía esquecer. Pasaba os días deitado nun cuarto, enviso no escoar dos recordos que non pousaban.
e son terribles. Todos quixeran ser inmortais, mais como no conto de Borges, El Inmortal, alguén que non pode morrer, cae nun pozo nunha rexión afastada: no podía lastimarse ni morir pero lo abrasaba la sed; antes de que le arrojaran una cuerda pasaron setenta años. Unha inmortalidade inesperada sen dúbida, un don, un suposto don, convertido en anos de sofremento nos que a morte sería pedida e benvida. Outro “don”, a memoria imborrable de Funes. Funes, como S, recordaba todo. Non un día calquera senón as formas das nubes austrais do amencer do trinta de abril de 1882, os rechouchíos dun paxaro nun serán, en tempo e lugar determinado, as liñas do ronsel que deixou un remo un día preciso dun verán non menos preciso.... O que abraia, é que Borges fai tamén de Funes un sinestésico: esos recuerdos no eran simples ; cada imagen visual estaba ligada a sensaciones musculares, térmicas etc... O conto de Borges ten mérito engadido pois describe unha forma de sinestesia, a audiomotora que é moi rara. A Funes, recordar un día leváballe un día e como S, tampouco podía esquecer. Pasaba os días deitado nun cuarto, enviso no escoar dos recordos que non pousaban.  |
| Tonos e cores de Scriabin |
lmente desaparece co paso dos anos, mantense intacto. A chegada dun impulso a unha rexión sensitiva da corteza cerebral estimula por iso tamén as que están conectadas con ela. A anomalía seica se debe a un xene que está no cromosoma X e que pasa das nais aos fillos. Vladimir Nabokov era sinestésico como a súa nai e o seu fillo, tamén o foron, os músicos Scriabin, Rimsky -Korsakow e Rachmaninoff, o físico Richard Feyman e Rimbaud que, no seu poema Voyelles(vocales) revela a súa sinestesia: A noir, E blanc, I rouge, U vert, O bleu : voyelles/Je dirai quelque jour vos naissances latentes. Scriabin asociaba cada nota cunha cor que de xeito curioso eran semellantes ás de Rimsky-Korsakow:Non todos eles tiveron sinestesia de todos os sentidos. A sinestesia máis habitual é a das formas ou sons e as cores. Acontece sempre na mesma direción, e dicir, que unha forma evoca un son mais non ao revés e hai sentidos que non espertan asociacións polo menos que se coñezan.
A lingua esta chea de metáforas sinestésicas e moitos poetas como J.R. Jiménez fixeron uso abondoso delas e o mesmo acontece con moitos pintores que, ou eran sinestésicos, ou procuraban imitar as súas posibilidades.
Hai unhas 15.000 entradas en Internet sobre esta coincidencia. Poucas das entradas son do eido das neurociencias pero tamén as hai. Nos comentarios nalgúns blogs, (nos que atopo por certo un antigo comentario meu que tiña esquecido sobre as relacións entre a ficción literaria de Borges e o estudo científico de Luria), son maioría as que veñen do eido literario e psicoanálitico.
Esta coincidencia “sinestésica” entre ficción e ciencia, é unha proba do aserto de Barthes que afirmaba que a literatura contén todos os saberes, aínda que de forma non científica. A outra alternativa explicativa, é que Luria “plaxiaba” a Borges ou mellor, que Borges plaxiaba unha realidade aínda non coñecida. Os cegos sempre tiveron sona de vedoiros.
Vladimir Ramachandran:The emerging mind. BBC The Reith Lectures.Profile Books. 2003.; Richard E. Cytowic: The man who tasted shapes. An Abacus Original.1993. Luria. Pequeño libro de una gran memoria: la mente de un mnemonista. Trillas. 1983.
