No ano 897, o papa Esteban VI, que sucedera a Bonifacio II, en complicidade coa familia Espoleto , mandou desenterrar o Papa Formoso que fora o predecesor de Bonifacio e estivera enleado con asuntos políticos e dinásticos que prexudicaran á familia Espoleto nas súas reivindicacións dinásticas. O cadáver, que levaba un ano soterrado, foi vestido coas roupas papais, interrogado polo papa Esteban e condenado, xa que non contestou nin se defendeu das acusacións do seu interrogador. Aplicáronlle a damnatio memoriae, polo que foron borrados ou declarados nulos todos os seus decretos e actas, e eliminada calquera pegada que puidera quedar da súa biografía nos rexistros civís e da igrexa. Por se non abondara, o seu cadáver foi arrastrado polas rúas de Roma e guindado ao Tiber. Hai un cadro de Jean Paul Laurens (1838-1921), no que se pode imaxinar o que puido ser aquel xuízo. O corpo de Formoso foi recollido do Tiber por un eremita que o enterrou cristianamente, e anos despois, cando as leas dinásticas apousaron, foi enterrado no Vaticano onde repousan os seus restos dende entón.
Oito séculos despois, no 1658, Oliver Cromwell, que mandara decapitar ao rei Carlos I para sucedelo no goberno “republicano”do Reino como Lord Protector, morre de malaria e foi soterrado na Abadía de Westminster. En 1661, Carlos II, fillo de Carlos I, foi reposto no trono polo Parlamento poñendo fin ao breve período republicano de Cromwell. Como Leónidas, Ricardo III ou Rasputín, por orde do rei, o seu cadáver foi sometido a unha execución póstuma. Desenterrado da súa tumba na Abadía de Westminster, encadeado, xulgado, decapitado e queimado, a súa cabeza estivo pendurada dunha pica exposta ao público varios anos e andou logo sen paría por varios sitios até que foi soterrada en Cambrigde, aínda nos anos sesenta do pasado século. Foron xuízos póstumos de cadáver presente.
Co paso do tempo os costumes fóronse facendo mais civilizados e quedou para a historia o traballo de xulgar os mortos e poñelos no lugar que lles podería corresponder. Con Cromwell nin sequera hoxe hai acordo: hai quen pensa que foi un rexicida ambicioso e quen pensa que foi un loitador pola liberdade.
Hai que agardar que os que hoxe non están satisfeitos co xuízo da historia e queren convocar a un morto diante dun tribunal para que responda polos crimes cometidos non faga desenterrar o seu cadáver para sentalo na sella dos acusados pois o morto, como é de supoñer, non contestará o que de certo, non o vai librar como ao Papa Formoso, da damnatio memoriae polo que se procederá e facer desaparecer toda pegada dos seus tempos de goberno, cousa de certo nada doada como o caso de Eróstrato confirma, xa que coa única finalidade de ser lembrado polas xentes de porvir, meteulle lume ao templo de Artemisa en Efeso. O decreto de prohibir rexistrar o seu nome para que non aparecen xamais na historia foi inútil como se pode comprender.
Non é o mesmo historia que memoria. A historia analiza, interpreta, é, ou procura ser, obxectiva. A memoria é subxectiva, persoal, sentimental. A quen lle asasinaron o pai ou un fillo non se lle pode pedir obxectividade nin ten porque tela. Á historia si. Entre nós semella que a memoria se meteu onde debía estar a historia. Hoxe a historia da Segunda Guerra Mundial di Tony Judt, estase a retirar dende a praza pública ás aulas e os libros de historia. A Guerra Civil española semella estar volvendo á praza e aos tribunais para xulgar mortos que deberían ser xulgados pola historia e os historiadores. Os que así proceden semella que teñen boa memoria e pouca historia, e iso é sempre perigoso.
Formoso, Cromwell... Haberá que se velar...
